Udostępnij ten artykuł
Po mszach własnych o świętych zaczynają się msze wspólne oraz wotywne. Dzisiejszy wpis dotyczy mszy wspólnych oraz pierwszej części mszy wotywnych. Jest to materiał na stronach 293-320 i 359-364 Sakramentarza tynieckiego.
W tej części księgi porządek jest następujący:
str. 293-302: msze wspólne o świętych (cz. 1)
str. 302-320: msze wotywne
str. 320-358: inny materiał (modlitwy i msze za zmarłych, drugi Kanon)
str. 359-364: msze wspólne o świętych (cz. 2)
Między str. 320 a 359 najpierw są modlitwy obrzędów pogrzebu i formularze mszy za zmarłych, a potem drugi w Sakramentarzu tynieckim Kanon, urywający się na str. 358 pod koniec modlitwy Nobis quoque. Między stronami ponumerowanymi jako 358 i 359 jest więc jakaś luka (być może tylko dokończenie Kanonu i ciąg dalszy ordinarium missae po Kanonie). Modlitwy i formularze za zmarłych będą przedmiotem następnego wpisu, zaś o powtórzonym Kanonie pisałem już we wpisie 10 sierpnia.
Pytanie za 100 punktów: dlaczego to rozbicie mszy wspólnych o świętych na dwa bloki odległe od siebie o kilkadziesiąt stron? Sakramentarz z Fryburga (księga będąca bliskim krewnym Sakramentarza tynieckiego, pisałem o niej we wpisie z 6 grudnia) ma msze wspólne o świętych w jednym bloku, są to prawie te same formularze co „tynieckie” z obu bloków, materiał porównawczy tutaj:
http://dl.ub.uni-freiburg.de/diglit/hs360a/0290?sid=b1bd82eb565e8a2bd7fdcbfaf61bcdb2
Sakramentarz z Fryburga nie ma z kolei tego materiału, który Sakramentarz tyniecki sytuuje na stronach 302-358, między dwoma blokami mszy o świętych (ma jedynie msze za zmarłych, które sytuuje na samym końcu księgi oraz niektóre msze wotywne, które umieszcza przed mszami za zmarłych). Gdyby jeszcze mieć do dyspozycji parę innych pokrewnych ksiąg, możnaby się pokusić o precyzyjniejsze hipotezy, póki co ja przypuszczam, że Sakramentarz z Fryburga jest wierniejszy wobec kopiowanego modelu, zaś kopista Sakramentarza tynieckiego użył jakiegoś jeszcze innego źródła (innych źródeł?), z którego (z których?) wziął bloki mszy wotywnych oraz modlitw i mszy za zmarłych, którymi niefortunnie rozbił jednolity ciąg mszy o świętych.
Spójrzmy teraz na materiał z interesujących nas stron Sakramentarza tynieckiego.
Msze wspólne o świętych cz. 1, str. 293-302:
Msza o jednym Apostole
Msza o wielu Apostołach
Msza o jednym męczenniku
2 msze o wielu męczennikach
Msza o jednym wyznawcy
Msza o wielu wyznawcach
Msze wspólne o świętych cz. 2, str. 359-364:
Msza o wielu wyznawcach (bez tytułu)
Msza o dziewicach
Msza na poświęcenie kościoła
Nie będę podawał szczegółowo źródeł poszczególnych formularzy, to byłoby zbyt skomplikowane. W rzymskich sakramentarzach msze wspólne o świętych były obecne jedynie zaczątkowo, natomiast Gelasiana frankijskie i Suplement św. Benedykta z Aniane zamieszczają tę grupę mszy już w sposób rozwinięty i usystematyzowany, co kontynuują kolejne rękopisy gregoriańskie, kopiowane na terenach francuskich i niemieckich. Modlitwy tych formularzy w naszym sakramentarzu pochodzą zasadniczo z różnych źródeł gregoriańskich z IX w. Niekiedy są to adaptacje modlitw pochodzących z rzymskich sakramentarzy o konkretnych świętych. Jedyna modlitwa, której źródła nie jestem dotąd w stanie zidentyfikować, mimo skonsultowania Corpus Orationum, to sekreta pierwszej mszy o wielu wyznawcach („Suscipe, domine, sacrificium”) na str. 301:
http://polona.pl/item/6825768/306/
Sakramentarz z Fryburga nie ma tego formularza.
Msze wotywne, str. 302-320:
3 msze przeciw pokusom cielesnym
Msza o uproszenie deszczu
Msza o uproszenie spokojnej pogody
Msza za podróżujących
Msza w prześladowaniu
Msza za przyjaciela
Msza za przyjaciela prześladowanego
Msza za nieprzyjaciół
Msza o pokój
Msza za króla
2 msze o zbawienie żywych i zmarłych
Tu też nie będę podawał szczegółowo źródeł poszczególnych formularzy. Msze wotywne były już zaczątkowo obecne w sakramentarzach rzymskich, ich intensywniejszy rozwój nastąpił w źródłach frankijskich, poczynając od Frankijskich sakramentarzy gelazjańskich. Dwie pierwsze msze przeciw pokusom cielesnym są ze zbioru wotywnych mszy Alkuina (+ 804), przy czym są tu błędy w tytułach. Pierwsza msza w zbiorze Alkuina ma tytuł „Msza o uproszenie łez” a druga „Msza o uproszenie łaski Ducha Świętego”. Źródłami innych formularzy są frankijskie Gelasiana, Suplement św. Benedykta z Aniane i późniejsze źródła gregoriańskie. Sakramentarz z Fryburga nie ma w tej części księgi mszy wotywnych. Msze wotywne umieszcza on pod koniec księgi, przed mszami za zmarłych, jest wśród nich także parę formularzy spośród powyższych.
Postscriptum z 31 grudnia. Odpowiadając na poniższy komentarz p. Jerzego Mycki, przyznaję, że istotnie Gregorianum Paduense i Gelasianum vetus mają coś co można nazwać zaczątkiem commune sanctorum. O rozwiniętym i usystematyzowanym commune sanctorum można mówić poczynając od Gelasianum frankijskiego. Skorygowałem odnośny fragment tekstu. Natomiast zbieżność struktury Paduense i Tinecense pod względem obecności Kanonu wydaje mi się zupełnie przypadkowa. Jest ona zresztą pozorna, gdyż w Tinecense drugi Kanon występuje nie po commune sanctorum a po mszach za zmarłych, przed drugą częścią mszy o świętych. W Paduense Kanon jest po mszach o świętych i po bloku “missae cotidianae“. Ten drugi Kanon w Tinecense, napisany inną ręką, jest w ogóle pewną zagadką.
