Udostępnij ten artykuł
Dzisiaj na temat bardzo ciekawego elementu Sakramentarza tynieckiego, jakim jest blok formularzy niedzielnych ze stron 364-409 naszej księgi.
Początek bloku formularzy niedzielnych na str. 364 został zaznaczony przez skrybę ozdobnym inicjałem:
http://polona.pl/item/6825768/369/
Przypomnę, że część Temporale sakramentarza obejmowała dotąd następujące niedziele: 3 niedziele Przedpościa, 6 niedziel Wielkiego Postu, niedzielę Wielkanocną, niedzielę „post albas” (oktawa Wielkanocy), niedzielę po Wniebowstąpieniu (tylko kolekta), niedzielę Pięćdziesiątnicy, niedzielę po Pięćdziesiątnicy (zdublowana). Jest to 14 niedziel. Potrzeba zatem jeszcze 38 formularzy niedzielnych.
Sakramentarz tyniecki uwzględnia na str. 364-409 następujące niedziele:
2 niedziele po Narodzeniu Pańskim (post Natale Domini)
6 niedziel po Objawieniu Pańskim (post Theophaniam)
4 niedziele po Oktawie Wielkanocy (post octabas Paschae)
Niedziela po Wniebowstąpieniu (post Ascens. Domini)
5 niedziel po Pięćdziesiątnicy (post Pentecosten)
6 niedziel po św. Piotrze i Pawle (post natale Apostolorum)
4 niedziele po św. Wawrzyńcu (post natale sancti Laurentii)
Niedziela przed kwartalnymi dniami wrześniowymi
„Dominica vacat” po kwartalnych dniach wrześniowych
Piąta niedziela po św. Wawrzyńcu
8 niedziel po św. Michale Archaniele (post S. Angeli)
3 niedziele Adwentu (de Adventu)
„Dominica vacat” po kwartalnych dniach grudniowych
Dodatek: 3 msze adwentowe plus zbiór modlitw adwentowych (7 modlitw)
Uwagi:
1. Ilość niedziel. W bloku formularzy niedzielnych na str. 364-409 mamy 43 niedziele. Jeśli dodać 14 niedziel z Temporale mamy 57, czyli za dużo, od razu jednak trzeba odjąć dwa dublety (niedziela po Wniebowstąpieniu i 1. niedziela po Pięćdziesiątnicy) i pamiętać o ruchomej dacie Wielkanocy, regulującej faktyczną ilość niedziel po Objawieniu (6 niedziel to maksymalna możliwa ilość) oraz między Pięćdziesiątnicą a Adwentem w danym roku.
2. Usytuowanie niedziel w sakramentarzu. System obejmujący wszystkie niedziele w ciągu roku pojawia się po raz pierwszy w Sakramentarzu gregoriańskim „padewskim” a potem we Frankijskich sakramentarzach gelazjańskich i w Suplemencie św. Benedykta z Aniane do Sakramentarza gregoriańskiego „hadriańskiego”. Od razu pojawiają się dwa sposoby usytuowania formularzy niedzielnych w księgach. Część ksiąg próbuje integrować formularze niedzielne z Sanctorale. Tak robią Gregorianum „padewski” i frankijskie Gelasiana. Drugi sposób polega na pozostawieniu osobnego bloku formularzy. Tak robi Suplement i np. Gregorianum „trydencki”, który może być w tej kwestii zależny od Suplementu. Sakramentarz tyniecki (i blisko spokrewniony z nim Sakramentarz z Fryburga) kontynuuje tę drugą tradycję, która – z modyfikacjami, wynikającymi z rozdzielenia Temporale i Sanctorale – zostanie przyjęta w Missale Romanum. Dla ciekawości odnotujmy jeszcze inny wariant tej drugiej tradycji, stosowany np. przez Sakramentarz z Fuldy (ok. 975 r.). Blok formularzy niedzielnych jest tu rozdzielony na dwie części. Część pierwsza obejmuje niedziele po Narodzeniu Pańskim i Epifanii i jest usytuowana po “zimowym” Sanctorale (kończącym się Zwiastowaniem) a część druga, obejmująca wszystkie pozostałe niedziele, figuruje po zakończeniu Sanctorale.
3. Terminologia. W sakramentarzach rytu rzymskiego niedziele są nazywane przez odniesienie do większych świąt, po których następują (jedynie frankijskie Gelasiana nazywają niedziele Adwentu „niedzielami przed Narodzeniem Pańskim”). Terminologia nie jest jednak jednolita. Niedziele po Pięćdziesiątnicy albo są liczone w sposób ciągły od I niedzieli po Pięćdziesiątnicy do ostatniej niedzieli przed Adwentem, albo też uwzględnia się jeszcze inne święta przypadające po drodze. Frankijskie Gelasiana oraz Suplement św. Benedykta z Aniane mają numerację ciągłą i tę tradycję przejmie później Missale Romanum. Z kolei Gregoriana „padewski” i „trydencki” uwzględniają jeszcze święta: Piotra i Pawła (29 VI), Wawrzyńca (10 VIII) i Michała Archanioła (29 IX). Sakramentarz tyniecki oraz Sakramentarz z Fryburga zgodnie kontynuują tę drugą tradycję. System Gelasianum i Suplementu, przyjęty ostatecznie w Missale Romanum, jest jednak prostszy i lepszy. Ruchoma data Pięćdziesiątnicy (od 10 maja do 13 czerwca) sprawia, że ilość niedziel między Pięćdziesiątnicą a św. Piotrem i Pawłem jest zmienna – 5 niedziel jest tylko wtedy, gdy Pięćdziesiątnica przypada między 18 a 24 maja. Ponadto 8 niedziel między św. Michałem Archaniołem a Adwentem to niekiedy o jedną za mało (Gregorianum „padewski” ma 9 niedziel, co czasem jest z kolei o jedną za dużo).
4. Ilość niedziel po Pięćdziesiątnicy. Z powodu ruchomej daty Pięćdziesiątnicy ilość niedziel miedzy Pięćdziesiątnicą a Adwentem jest zmienna i waha się od 23 do 28, przy założeniu że Adwent ma 4 niedziele (do XII/XIII w. w rycie rzymskim współistniały obok siebie różne tradycje co do długości Adwentu). Różne księgi różnie sobie z tym radzą. Gregorianum „padewski” uwzględnia 26 niedziel (24 plus dwie dodatkowe związane z kwartalnymi dniami wrześniowymi: niedziela przed nimi i po nich). Tak samo robi Suplement św. Benedykta (w bloku formularzy niedzielnych ma 24 niedziele po Pięćdziesiątnicy, a dwie dodatkowe już są w Hadrianum dla którego Suplement został sporządzony). Frankijskie Gelasiana mają po 27 niedziel i 5 niedziel Adwentu. Sakramentarz z Fuldy (ok. 975) ma 25 niedziel oraz 6 niedziel Adwentu. Sakramentarz tyniecki i Sakramentarz z Fryburga zgodnie przyjmują rozwiązanie „padewskie” (24 + 2), z tą tylko różnicą, że Paduense wstawia dni kwartalne, wraz z otaczającymi je niedzielami, po formularzu 5. niedzieli po św. Wawrzyńcu, a Tinecense i Friburgense między 4. a 5. niedzielą. Kwartalne dni wrześniowe przypadają tradycyjnie w trzecim tygodniu września, zatem Padwa odzwierciedla sytuację, gdy św. Wawrzyniec przypada pod koniec tygodnia, a Tyniec i Fryburg – na początku. Missale Romanum przyjmie 24 niedziele po Pięćdziesiątnicy (bez dodatkowych niedziel dni kwartalnych), a gdy w danym roku z powodu wczesnej daty Pięćdziesiątnicy przypada większa ilość niedziel, uzupełnia brakujące spośród nie wykorzystanych w tym roku niedziel po Objawieniu. W Missale Romanum kwartalne dni wrześniowe są uwzględnione między 17. a 18. niedzielą po Pięćdziesiątnicy.
5. Źródła formularzy. Pomijając kwartalne dni modlitw września i grudnia oraz niedziele Adwentu, które pochodzą z Hadrianum, źródłem bloku formularzy niedzielnych jest Suplement św. Benedykta z Aniane. Zgodność treściowa formularzy niedzielnych z Suplementem jest tu prawie doskonała. Znalazłem tylko dwa małe odstępstwa od Suplementu. W I niedzielę po Narodzeniu Pańskim postkomunia z Suplementu („Da nobis, Domine, Deus noster”) jest na drugim miejscu jako alternatywna, na pierwszym zaś miejscu jest hadriańska postkomunia z oktawy Narodzenia („Haec nos communio, Domine”):
http://polona.pl/item/6825768/370/
Drugie odstępstwo jest w I niedzielę po św. Michale, gdzie kolekta z Suplementu („Tua nos, Domine, quaesumus, gratia”) jest zastąpiona przez kolektę z „padewskiego” i „trydenckiego” Gregorianum („Fac nos, quaesumus, Domine, prompta voluntate”):
http://polona.pl/item/6825768/397/
Natomiast dla podanych na końcu dodatkowych 3 mszy Adwentu i końcowego zbioru modlitw adwentowych źródłem są frankijskie Gelasiana.
6. Sakramentarz tyniecki a Sakramentarz z Fryburga. W całej tej części zgodność obu spokrewnionych ze sobą ksiąg jest prawie całkowita. Ten sam system niedziel, to samo usytuowanie w całości księgi, ta sama terminologia, te same formularze. Zdarzają się nawet te same potknięcia, np. obie księgi zgodnie opuszczają tytuł formularza II niedzieli po Narodzeniu Pańskim:
Dla Tinecense zob. wyżej, pierwszy link w pkcie 5.
http://dl.ub.uni-freiburg.de/diglit/hs360a/0302?sid=b1bd82eb565e8a2bd7fdcbfaf61bcdb2 (Friburgense)
W obu przypadkach chodzi o wolną linię między modlitwami, tam powinien być tytuł.
Bardzo drobne różnice między księgami są jedynie na samym końcu, w dodatkowych formularzach i modlitwach adwentowych. Friburgense ma tylko 2 dodatkowe msze adwentowe a zbiór dodatkowych modlitw jest częściowo inny niż “tyniecki”, ale też “gelazjański”. Wygląda na to, że obie księgi skorzystały z tego samego większego „gelazjańskiego” zbioru modlitw adwentowych i obie wybrały sobie modlitwy wg uznania, częściowo te same, częściowo różne.