Udostępnij ten artykuł
W tym wpisie ciąg dalszy Sanctorale z okresu po Pięćdziesiątnicy, czyli Msze o świętych z sierpnia i września, podane na stronach 218-261 Sakramentarza tynieckiego.
W sierpniu i wrześniu mamy w Sakramentarzu tynieckim następujące Msze o świętych (kursywą zaznaczam święta nieobecne w Sakramentarzu gregoriańskim hadriańskim a datę umieszczam w nawiasie, gdy nie jest ona podana w samym Sakramentarzu tynieckim):
(1 VIII) – św. Piotra w Okowach
(1 VIII) – św. Felicyty i Siedmiu Braci Machabejskich
(2 VIII) – św. Stefana I papieża
6 VIII – św. Sykstusa II papieża
6 VIII – św. Felicysyma i Agapita
7 VIII – św. Donata
8 VIII – św. Cyriaka
9 VIII – wigilia św. Wawrzyńca
(10 VIII) – św. Wawrzyńca
11 VIII – św. Tyburcjusza
13 VIII – św. Hipolita
14 VIII – św. Euzebiusza
(14 VIII) – Wigilia Wniebowzięcia Maryi
(15 VIII) – Wniebowzięcie Maryi
(17 VIII) – oktawa św. Wawrzyńca
18 VIII – św. Agapita
19 VIII – św. Magnusa
22 VIII – św. Tymoteusza
25 VIII (sic!) – św. Bartłomieja Apostoła
27 VIII – św. Rufusa
28 VIII – św. Hermesa
28 VIII – św. Augustyna
29 VIII – św. Sabiny
29 VIII – męczeństwo św. Augustyna (sic!) [powinno być: Jana Chrzciciela]
30 VIII – św. Feliksa
1 IX – św. Pryska
8 IX – Narodzenie Maryi
8 IX – św. Hadriana
9 IX – św. Gorgoniusza
11 IX – św. Prota i Jacka
14 IX – św. Korneliusza i Cypriana
14 IX – Podwyższenie Krzyża Świętego
15 IX – św. Nikomedesa
16 IX – św. Eufemii
16 IX – św. Łucji i Geminiana
20 IX – Wigilia św. Mateusza Apostoła
21 IX – św. Mateusza Apostoła
22 IX – św. Maurycego i Towarzyszy
27 IX – św. Kosmy i Damiana
(29 IX) – św. Michała Archanioła
30 IX – św. Hieronima
Kilka spostrzeżeń:
1. Sporo jest świąt nowych w stosunku do Hadrianum. W tym fragmencie księgi jest to więcej niż jedna trzecia. Większość uzupełnień przeszła z Frankijskich sakramentarzy gelazjańskich, jest to więc kolejny mocny przykład „gelazjanizacji”, o której wspominałem we wpisach poprzednich.
2. Zapożyczenia pochodzą niekiedy z innych źródeł. Np. formularz mszy wigilii Wniebowzięcia Maryi jest formularzem mszy wotywnej o Maryi ze zbioru Alkuina, a formularze o św. Hadrianie (8 IX) i o św. Hieronimie (30 IX) pochodzą z różnych frankijskich egzemplarzy Sakramentarza gregoriańskiego z IX w. O św. Hieronimie mamy zresztą aż dwa różne formularze, zestawione razem, jeden po drugim (drugi ma tytuł „alia missa”): pierwszy pochodzi z Sakramentarza z Noyon (rękopis Paris, B.N. lat. 2290), drugi z Sakramentarza ze św. Amanda (Paris, B.N. lat. 2291). Wracając jeszcze do mszy Wigilii Wniebowzięcia, Sakramentarz tyniecki stanowi pewien ewenement. Jak dotąd nie napotkałem ani jednego sakramentarza wcześniejszego niż nasz, który zastąpiłby w tym miejscu formularz hadriański mszą Alkuina. Nie twierdzę, że takiego nie ma, ale w każdym razie to musi być jakaś marginalna tradycja.
3. Niektóre formularze są składanką elementów różnego pochodzenia. Niekiedy do formularzy hadriańskich dołączane są pojedyncze modlitwy z innych źródeł (np. we Wniebowzięcie Maryi prefacja z Suplementu św. Benedykta z Aniane albo w święto Michała Archanioła dwie „gelazjańskie” modlitwy doczepione na końcu), niekiedy są to kombinacje bardziej złożone: np. w Podwyższenie Krzyża Świętego jest gelazjańska kolekta, sekreta z Gregorianum „trydenckiego”, a postkomunia i postkomunia alternatywna z Hadrianum. Z kolei w formularzu o św. Maurycym i Towarzyszach (22 IX) sekreta i postkomunia pochodzą z Frankijskich sakramentarzy gelazjańskich ale kolekta („Annue quaesumus omnipotens Deus”) jest wzięta z sakramentarzy ambrozjańskich.
4. Kwestia wrześniowych kwartalnych dni modlitw. Wcześniejsze sakramentarze, tak gregoriańskie jak gelazjańskie, zasadniczo umieszczają je w ramach Sanctorale przed świętem Kosmy i Damiana (27 IX). Sakramentarz tyniecki przenosi je do zbioru formularzy niedzielnych, który jest na stronach 364-409. Jedynym sprawdzonym przeze mnie sakramentarzem który robi tak samo, jest Sakramentarz z Fuldy, starszy od naszego o ok. 100 lat.
5. Z błędów Sakramentarza tynieckiego. Podobnie jak poprzednio, przy niektórych świętach pominięte są daty, co zaznaczyłem w powyższym wykazie nawiasami. Oprócz tego za pomyłkę trzeba chyba uznać tytuł drugiego formularza z 1 sierpnia: Felicyty i Braci Machabejskich. Święto Braci Machabejskich występuje pod tą datą w wielu wczesnośredniowiecznych sakramentarzach, ale dotąd nigdzie nie znalazłem połączenia w ramach jednego obchodu Braci i św. Felicyty. Felicyta w innych sakramentarzach figuruje pod datą 23 listopada i tak też ma nasz Sakramentarz tyniecki (s. 284). Dodanie Felicyty do Braci Machabejskich 1 VIII tworzy więc dublet. Błędnie jest podana data święta św. Bartłomieja: jest 25 VIII, powinien być oczywiście 24. Ponadto 29 VIII jest oczywista pomyłka w tytule. Zamiast „męczeństwo św. Jana Chrzciciela” mamy „męczeństwo św. Augustyna”:
http://polona.pl/item/6825768/246/
Kopista naszego sakramentarza tworzy w ten sposób nową hagiografię, czyniąc z Augustyna męczennika (może chodziło mu o ten czas, gdy męczył się z Kartaginką?). W samych modlitwach jest oczywiście mowa o Janie Chrzcicielu.
