Kiedy przed kilku laty pisałem rekomendację dla pewnej książki o mszy świętej, pozwoliłem sobie sparafrazować biblijny dialog diakona Filipa z etiopskim prozelitą (Dz 8,30-31). Napisałem, że gdyby wielu współczesnym katolikom zadać pytanie w związku z ich uczestnictwem we mszy „Czy rozumiesz w czym uczestniczysz?”, niejeden pewnie by odpowiedział: „Jak mogę rozumieć, jeśli mi nikt nie wyjaśni?”.
Stąd ogromne zapotrzebowanie na prostą i przystępną, a przy tym rzetelną katechezę liturgiczną, pomagającą w czynnym, świadomym i owocnym uczestnictwie w Eucharystii. Dlatego bardzo dobrze się dzieje, że wciąż ukazują się na naszym rynku wydawniczym nowe książki przybliżające obrzędy mszy świętej. W obecnym roku ukazały się przynajmniej trzy takie pozycje i do nich należy wydana nakładem fundacji Malak książka o. Adama Szustaka OP Eucharystia. Instrukcja obsługi. Autora przedstawiać nie trzeba, przejdę więc od razu do omówienia samej książki.
Książka jest przede wszystkim komentarzem do obrzędów mszy świętej, przejściem krok po kroku przez całą liturgię mszalną od początku do końca. Nie jest to tylko opis teoretyczny, zadowalający się podaniem genezy i znaczenia poszczególnych elementów mszy. Wszystko służy czynnemu uczestnictwu w liturgii, a ono z kolei jest nieodzowne dla naszego życia. Eucharystia, jak podkreśla autor, jest bowiem miejscem, w którym Bóg uczy nas kochać, czyli być takimi jak On (s. 21).
Można więc powiedzieć, że książka wpisuje się w bardzo ważny i potrzebny nurt katechezy mistagogicznej, w której poprzez obrzędy liturgiczne chcemy uchwycić misterium Chrystusa, mające ostatecznie wypełnić się w naszym życiu. Poznanie mszalnych modlitw i formuł, a także czynności, gestów, jak również szat i przedmiotów liturgicznych, bo tym wszystkim jest mowa w książce, ma na celu czynne i owocne uczestnictwo w liturgii, a dzięki niemu rzeczywistość zbawienia w Chrystusie może ogarniać i przemieniać całe nasze życie.
Gdy chodzi o strukturę książki, po ogólnym wstępie następują dwie nierównej długości części. Część pierwsza to krótki zarys teologii Eucharystii, podany w maksymalnie prosty sposób. Potem następuje zasadnicza część druga, podzielona na trzydzieści trzy krótkie rozdziały, będąca wspomnianym już komentarzem do poszczególnych obrzędów mszalnych. Ostatni rozdział, najdłuższy ze wszystkich, to Eucharystia w pytaniach i odpowiedziach. Pada tu szereg konkretnych pytań o bardzo różnym charakterze, rzeczywiście stawianych przez wiele osób, niektóre pytania mają charakter bardziej duchowy czy teologiczny, inne są bardziej praktyczne.
To co napisałem powyżej przy opisie książki jest już samo w sobie podkreśleniem jej walorów. Dodatkowo atutem jest prosty i komunikatywny język, dzięki czemu książka nie wymaga ani uprzedniego przygotowania teologicznego ani fachowej wiedzy liturgicznej. Autor w swoich komentarzach zwięźle i prosto łączy nawiązania do historii i teologii obrzędów z ukazywaniem ich znaczenia dla chrześcijańskiego życia oraz ze wskazówkami praktycznymi, w wielu wypadkach bardzo trafnymi.
Wskazania praktyczne dotyczą niekiedy wiernych w nawie kościoła, np. zalecenie o zwróceniu się ku ambonie w czasie proklamacji Ewangelii (s. 91-92) czy o konieczności zachowania umiaru przy znaku pokoju (s. 187-188), niekiedy zaś dotyczą odpowiedzialnych za przygotowanie liturgii, np. zalecenie o stosowaniu osobnej ampułki na obmycie rąk kapłana, różnej od tej z której wlewa się wodę do kielicha (s. 109) czy o udzielaniu Komunii z darów konsekrowanych podczas danej celebracji (s. 118).
Bardzo dobrze został opracowany rozdział o komunii świętej (s. 202-212), w którym autor przestrzega, by szanować różne dopuszczone formy przyjmowania Ciała Pańskiego (na klęcząco lub na stojąco oraz bezpośrednio do ust lub na dłoń) i nie czynić z obrzędu oznaczającego i realizującego intymne zjednoczenie z Panem przestrzeni walk frakcyjnych między zwolennikami różnych form przyjmowania Komunii, jak to niestety się zdarza.
Godne odnotowania są też krytyczne uwagi o różnych aspektach mszy z dziećmi (s. 87, 138, 252-253), w których w żadnym wypadku nie chodzi o lekceważenie duszpasterstwa dzieci. Wręcz przeciwnie, chodzi o to, żeby praktyka mszy z dziećmi formowała je do uczestnictwa w Eucharystii, a nie polegała na infantylizowaniu samej liturgii. Co również bardzo istotne, autor nigdy nie wchodzi w żadne ideologiczne spory na temat liturgii i jego książka jest wolna od jakiegokolwiek ducha polemicznego. Główną troską jest cały czas to jedno: jak uczestniczyć w liturgii, aby przez nią możliwie najpełniej spotkać żywego Boga.
Książkę uważam za dobrą i wartą polecenia, niemniej jednak nie jest ona wolna od pewnych mankamentów. Razi trochę pewna niefrasobliwość w stosowaniu terminologii liturgicznej, choćby nazywanie modlitw eucharystycznych formularzami mszy świętej (s. 135 i 252-253) lub też stosowanie nazwy “kanon eucharystyczny” czy “kanon mszy” w odniesieniu do dawnych sakramentarzy (s. 144) albo do obrzędów mszy świętej jako całości (s. 175). Uważam że rzetelność terminologiczna w żaden sposób nie kłóciłaby się z prostotą i swobodą języka.
Zabrakło też chyba rzetelnej korekty merytorycznej, stąd pojawiające się niekiedy błędy w komentowaniu obrzędów, np. teza, że podczas mszy z dziećmi można zastąpić Symbol wiary pieśnią (s. 99). Taka rzecz oczywiście dość często się zdarza, ale rugowanie Symbolu jest nie tylko nieuprawnione (Dyrektorium o mszach z dziećmi sugeruje odmawianie Składu apostolskiego), ale stanowi katechetyczny błąd ciężkiego kalibru, którego w żadnym wypadku nie powinno się utrwalać.
W tym samym rozdziale nt. Credo autor nietrafnie pisze, że gest pochylenia ciała na wspomnienie tajemnicy wcielenia jest tylko zwyczajowy (zob. OWMR 137 i 275), myli się też pisząc o przyklękaniu w Wielkanoc na wspomnienie zmartwychwstania. Błędy zdarzają się także w odniesieniach do historii liturgii, np. nie jest prawdą, że Kanon rzymski stał się jedyną modlitwą eucharystyczną w mszale dopiero od Soboru Trydenckiego (s. 135) lub że źródłem dla III modlitwy eucharystycznej w obecnym mszale jest bizantyjska anafora św. Jana Chryzostoma (s. 136).
Gdy chodzi o teologię mszy, brakuje mi w pierwszej części książki wyraźniejszego podkreślenia paschalnego charakteru Eucharystii, nie tyle w sensie chronologicznym (paschalny kontekst ustanowienia Eucharystii), co teologicznym: Eucharystia jako sakrament Paschy Jezusa Chrystusa, dzięki czemu może dokonywać się nasza Pascha w konkretach naszego życia. Pewne akcenty tego rodzaju znalazły się w zakończeniu (s. 261-264), jak dla mnie jest to tak istotny aspekt, że powinno to być raczej głównym wątkiem części pierwszej. Ale może to kwestia różnicy w opiniach co do rozkładania teologicznych akcentów.
Adam Szustak OP, „Eucharystia. Instrukcja obsługi”, Fundacja MALAK, Kraków 2019, ilość stron: 272, format: 140×210 mm, ISBN 978-83-949146-4-6.
Książka to nietypowy podręcznik, w którym o. Adam Szustak OP krok po kroku opisuje i wyjaśnia poszczególne elementy Mszy Świętej. W prosty, ale jednocześnie oryginalny sposób daje cenne wskazówki, jak przeżywać ten niezwykle ważny dla chrześcijan sakrament. Przywołując historyczne i kulturowe ciekawostki, autor pomaga zrozumieć gesty oraz symbole eucharystyczne, a sięgając do mniej lub bardziej znanych fragmentów Biblii, ukazuje, jak poszerzyć własną perspektywę postrzegania poszczególnych części Mszy.
O. Adam Szustak – dominikanin, od kilku lat prowadzi życie wędrownego kaznodziei. Realizuje w ten sposób dominikańską dewizę: Głosić Ewangelię wszystkim, wszędzie i na wszelkie sposoby. Głosi na wielotysięcznych stadionach, w kościołach i aulach, w parafiach i w prywatnych domach. Kaznodziejską opowieść o Jezusie snuje również w Internecie. Jest autorem licznych książek i audiobooków oraz dyrektorem Dominikańskiego Ośrodka Kaznodziejskiego.
Mamy dla Was książkę „Eucharystia. Instrukcja obsługi” od Fundacji Malak! Aby wziąć udział w konkursie, prosimy o krótką recenzję (1-3 zdań) w komentarzu pod postem konkursowym na Facebooku na temat serii filmów o. Adama Szustaka na temat Mszy świętej, publikowanej w ramach cyklu „Elementarz”. Odpowiedź może dotyczyć jednego, wybranego odcinka lub całej serii i być Waszą osobistą, uzasadnioną rekomendacją (lub przeciwnie).
Na odpowiedzi czekamy do 16 grudnia 2019 włącznie, po tym terminie autor wybranej przez redakcję odpowiedzi otrzyma książkę (wysyłka pocztą na terenie Polski). Aby wziąć udział w konkursie trzeba także „lubić” stronę Liturgia.pl na Facebooku i udostępnić publicznie nasz post ze zdjęciem książki.
