Ton szósty (plagalny drugi) jest melodycznie jednym z najbogatszych i najgłębszych tonów, jeśli chodzi o wyraz smutku, skruchy i ciężkich duchowych przeżyć.
Rozwija on temat swego autentycznego źródła – tonu drugiego – o wyjściu z niewoli. Egiptem jest sama skażona grzechem natura ludzka, wyrwanie się spod władzy duchowego faraona nie jest możliwe bez pokuty. Ale pokuty nie jako powtarzającego się jednostkowego aktu wyznania grzechów, lecz jako trudu pracy nad sobą – we współdziałaniu z łaską Bożą – trwającą nawet całe życie, przedzierającą się przez beznadzieję.
W tonie szóstym słyszalne są tematy śmierci, pogrzebu, trwania w głębokiej nocy grzechu i niedoskonałości. Oficjum nad zmarłym ma kanony we wszystkich ośmiu tonach, jednak w praktyce najczęściej używany jest kanon tonu szóstego[1]. Ogromną wagę mają dla liturgii bizantyjskiej kanon pogrzebu Pańskiego na jutrzni Wielkiej Soboty oraz Wielki Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety, śpiewany podczas pierwszego i piątego tygodnia Wielkiego Postu – te kanony są w tonie szóstym.
Tematy śmierci widoczne są także w tekstach niedzielnego Oktoechosu, kiedy przychodzi kolej tonu szóstego: ten ton szczególnie akcentuje zejście Chrystusa do piekielnej otchłani oraz wiąże tematy pogrzebu i zmartwychwstania.
Bardzo często w szeregu stichir pierwszej części wieczerni wyjątkowe miejsce zajmuje stichira w tonie szóstym, położona już po wszystkich wersetach psalmu, po krótkim doksologicznym wersecie Chwała Ojcu, i Synowi, i Świętemu Duchowi. Jeśli jest to szereg stichir poświęcony wielkiemu ascecie, to z pewnością stichira na Chwała… będzie w tonie szóstym: trud pracy ascety nad sobą oraz jego stan pokutny wyraża się poprzez smutne melodie.
Ton drugi plagalny – ΗΧΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ – w wersji szybkich śpiewów (irmologicznych) używa miękkiej, chromatycznej skali i jest prawie nieodróżnialny od tonu drugiego. Jednak stichirarikony drugiego plagalnego tonu opierają się na D, rozwijając linię melodyczną w skali twardej, chromatycznej i w dwu tetrachordach: D-Eb-F#-G oraz A-Bb-C#-D. Przedtonem do stichirarikonów służy νεχέανες. Czasami używa się też przedton νενανώ, co do którego toczą się spory wśród bizantynistów-muzykologów, czy nie należy odnieść jego do odmiany tonu czwartego.
Jak można połączyć ton szósty, o smutnym i pokutnym charakterze, ze świętem narodzenia Maryi Dziewicy? Przecież jest to bardzo radosne święto – radość głoszona całemu światu – jak mówi jego apolitikion. Dlaczego główne stichiry tego święta są w tonie szóstym? Wyjaśnieniem może tu być ogólny paradoksalny charakter bizantyjskich struktur liturgicznych. Alleluja, które jest nieobecne w Wielkim Poście w liturgii Zachodu, na Wschodzie w tym okresie śpiewa się jeszcze częściej. Tak samo radosny ton trzeci towarzyszy ascetycznym wysiłkom Postu. Tu natomiast, radość narodzenia przyszłej Matki Zbawiciela jest przesiąknięta tonem smutku. Przy radości narodzin samo brzmienie tonu mówi o okrutnej przyszłości Krzyża: A Twoją duszę miecz przeniknie (Łk 2, 35). Naprawdę w atrybucji tonowej dla różnych tekstów widać profetycznego ducha liturgii chrześcijańskiego Wschodu.
**********
[1] I to stwarza swoisty kontrapunkt duchowy: w oficjum pogrzebu, jak przed chwilą zauważyliśmy, przeważa ton piąty – melodii Zmartwychwstania, a ton szósty naznacza je (oficjum) swym głębokim smutkiem.
Kolejna część już w następną niedzielę na łamach naszego portalu.
Alleluja bizantyjskie – Ton VI wersja I
Muz.: Hieromnich Grzegorz
Śpiew: Andrij Szkrabiuk
Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP
Alleluja bizantyjskie – Ton VI wersja II
Muz.: Simon Karas
Śpiew: Andrij Szkrabiuk
Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP
[emaillocker]